Przegląd metody PNF (proprioceptywnego wspomagania nerwowo-mięśniowego) w rehabilitacji dzieci.
Rehabilitacja dziecięca metoda PNF (proprioceptive neuromuscular facilitation) to metoda rehabilitacji stworzona z myślą o fizjoterapii schorzeń neurologicznych, zwłaszcza mózgowego porażenia dziecięcego. Obecnie wykorzystywana jest również w różnego rodzaju zaburzeniach w obrębie układu kostno–mięśniowego. Celem metody PNF jest ułatwienie pacjentowi wykonywania codziennych czynności i osiągnięcie możliwie jak największej samodzielności. Terapeuta stymuluje receptory ruchu oraz pozycji ciała, dzięki czemu możliwe jest utworzenie nowego wzorca ruchowego i stopniowe przywracanie sprawności.
Metoda PNF (Proprioceptiv Neuromuscular Facilitation) czyli torowanie nerwowo-mięśniowe. Głównym celem terapii PNF jest praca nad funkcją, której chory (zarówno dorosły, jak i dziecko) potrzebuje. Siła mięśni oraz zakres ruchu, które są ważne w tradycyjnym postępowaniu terapeutycznym, są tylko środkiem do uzyskania celu, jakim jest funkcja. Koncepcja ta zaleca, aby postrzegać chorego w sposób całościowy, wykorzystując do terapii silne oraz zdrowe regiony ciała. Wykorzystanie w omawianej terapii najsprawniejszych części ciała prowadzi do uzyskania aktywności ruchowej w obszarach słabszych, bądź uszkodzonych. Założeniem metody PNF jest maksymalne pobudzenie receptorów znajdujących się w ciele, a także różnych sfer kory mózgowej, w celu ułatwienia (torowania) ruchu w części obszaru uszkodzonego. Ruchy stosowane w metodzie PNF są zgodne z naturalną pracą mięśni, jak również stawów. Podczas terapii każdy ruch odbywa się w trzech płaszczyznach, co wymusza zaangażowanie do pracy maksymalnej ilości włókien mięśniowych. Wielokrotnie powtarzany ruch może spowodować utworzenie nowego wzorca ruchowego, czyli przywrócić przewodnictwo nerwowe w uszkodzonym obszarze. Rehabilitacja metodą PNF postrzega pacjenta w sposób całościowy. Jest to metoda bezbolesna, wysoce edukująca pacjenta, a przede wszystkim skuteczna.
Terapia metodą PNF stosuję między innymi u dzieci z wadami układu kostno-stawowego, skoliozami nerwowo-mięśniowymi, z zanikiem mięśni, z uszkodzeniem rdzenia kręgowego lub splotu ramiennego, przepukliną oponowo-rdzeniową oraz u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Korzyści ze stosowania metody PNF w rehabilitacji dziecięcej.
Metoda PNF jest uważana za uzasadniony sposób postępowania rehabilitacyjnego. Praktką kliniczną najczęściej stosują tę metodę certyfikowani terapeuci na oddziałach neurologicznych i w stacjonarnych lub ambulatoryjnych ośrodkach rehabilitacji. W 1985 roku założono Międzynarodową Grupę Instruktorów PNF (International PNF Instructor Group), która w 1997 roku powołała Międzynarodowe Stowarzyszenie PNF (International PNF Associate – IPNFA) z siedzibą w Bazylei. Polska doskonali się w wiedzy o PNF możliwe jest na kursach organizowanych od 1997 roku. Narodowy Fundusz Zdrowia wyróżnia w procedurach postępowania rehabilitacyjnego metody specjalne, do których zalicza również metodę PNF.
Według metody PNF, terapia ma być bezbolesna i funkcjonalna, to znaczy zgodna z potrzebami funkcjonalnymi zgłaszanymi przez chorego i wzorowana na naturalnych ruchach zdrowego człowieka. Praca nad funkcją to przede wszystkim dążenie do uzyskania w terapii sytuacji zadaniowej, w której pacjent może podjąć próbę odtworzenia funkcji zaburzonej ruchowo (np. napić się herbaty, ubrać się lub wykonać inną potrzebną czynność). Oznacza to konieczność analizy ruchu pacjenta w odniesieniu do jego prawidłowego fizjologicznego przebiegu oraz włączenie do procesu usprawniania elementów treningu samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku i sytuacji zadaniowych, które pacjent zgłosił jako trudne bądź niemożliwe do wykonania. Terapeuta poszukuje przyczyn problemów zgłaszanych przez pacjenta, jednak w realizacji celów wyznaczonych w terapii opiera się przede wszystkim na potencjale niezaburzonych, czy też najsprawniejszych umiejętności ruchowych, które w danej chwili są najsilniejsze, pozwalają na bezbolesne wykonanie ruchu, jak również mają największy zakres ruchowy.
Rehabilitacja metodą PNF z pewnością jest więc jedną z form oddziaływania, na którą warto zwrócić uwagę, poszukując nowoczesnej i kompleksowej metody rehabilitacji w celu poprawy funkcji ruchowych. Na koniec warto również wspomnieć, że bardzo ważne dla jej efektywności jest nawiązanie satysfakcjonującej relacji z terapeutą – to od jej jakości będzie zależeć powodzenie terapii.
Przykłady ćwiczeń opartych na PNF w rehabilitacji dziecięcej.
Ćwiczenia ze specjalistą mają za zadanie przede wszystkim poprawić równowagę i koordynację dziecka, a także widocznie zwiększyć siłę i wytrzymałość mięśniową. Fizjoterapeuta, w oparciu o silne strony i umiejętności dziecka, ukierunkowuje ćwiczenia również na zwiększenie zakresu wykonywanych przez pacjenta ruchów, polepszenie czucia głębokiego czy też poprawę techniki chodu. Całość ma na celu zwiększenie lub przywrócenie samodzielności ruchowej małego pacjenta.
Metoda PNF uczy dziecko samodzielności ruchowej opartej o fizjologiczne wzorce. Terapeuta podczas ćwiczeń ocenia małego pacjenta globalnie, dobierając odpowiedni rodzaj ćwiczeń nie tylko do jego potrzeb, ale i do jego realnych możliwości. Proponowane przez specjalistę ruchy są naturalne, zbliżone do tych wykonywanych na co dzień. Ćwiczenia są przyjemne i bezbolesne dla dziecka – oparte są często na zabawie motywującej do wykonania wysiłku. Bardzo ważną rolę odgrywa również współpraca z rodzicami.
Technikami stosowanymi w rehabilitacji metodą PNF są np. opór manualny, stretching, trakcja, kombinacja skurczów izotonicznych, rytmiczne pobudzanie ruchu. Mają one na celu poprawę koordynacji, rozciągnięcie mięśni by były gotowe do ruchu, poprawę stabilizacji i czucia głębokiego. Jednocześnie uczą one ruchu, mobilizują i mogą działać przeciwbólowo.
Znaczenie zindywidualizowanych planów leczenia i ciągłej oceny w rehabilitacji pediatrycznej opartej na PNF.
Każda rehabilitacja przynosi konkretny rezultat, udokumentowany testem na problem funkcjonalny. Dzięki temu fizjoterapeuta na bieżąco kontroluje i optymalizuje plan rehabilitacji W terapii metodą PNF, Fizjoterapeuta wykorzystuje specyficzne dla metody wzorce ruchowe, które przebiegają trójpłaszczyznowo, w tzw. płaszczyznach diagonalnych (skośnych), efektywnie angażując możliwie największą ilość grup mięśniowych, biorących udział w danym ruchu. Taka forma ruchu, stanowi bardzo bogate źródło aferentacji, czyli impulsacji od efektora (Np. receptorów czucia głębokiego we włóknach mięśniowych, jednostek wykonywających dany ruch) w kierunku kory somatosensorycznej, czyli ośrodkowego układu nerwowego. Bardzo ważnym elementem tych wzorców ruchowych, jest składowa rotacyjna wzorca.
Terapia PNF kładzie bardzo duży nacisk na reedukacje prawidłowego stereotypu chodu. W zależności od aktualnych możliwości psychoruchowych pacjenta, istnieje możliwość doskonalenia każdej fazy cyklu chodu w dogodnej i bezpiecznej dla pacjenta pozycji wyjściowej. Przygotowanie do właściwej reedukacji chodu może odbywać się na macie, począwszy od pozycji niskich, bezpiecznych dla pacjenta – w leżeniu na plecach, poprzez pozycje w siadzie klęcznym, klęku, klęku jednonóż itp. Bardzo istotnym elementem rehabilitacji chodu, są aktywności w pozycji siedzącej, przygotowujące do wstawania m.in. : stabilizacja pozycji, symetryczne ruchy miednicy, praca we wzorcach dla głowy, szyi i tułowia, kombinacje ruchów łopatki oraz miednicy itp. Praca w pozycji wysokiej (pozycja stojąca), która wydatniej angażuje mechanizmy nerwowo – mięśniowe odpowiedzialne za utrzymanie równowagi i wykonanie danej czynności ruchowej, to przede wszystkim stabilizacja pozycji, nauka przenoszenia ciężaru ciała, aktywność w staniu jednonóż oraz inne odwzorowujące każdą fazę chodu ćwiczenia, często z wykorzystaniem przedmiotów rehabilitacyjnych w postaci taśm gumowych, trenerów równowagi, poręczy rehabilitacyjnych itp.
Podsumowując
Program rehabilitacji, ustalany jest na podstawie badania i dobrany jest indywidualnie do aktualnych możliwości pacjenta. Fizjoterapeuta posiada bogaty wachlarz technik, umożliwiający mu dobranie możliwie efektywnej formy ćwiczeń. Metoda PNF, to przede wszystkim filozofia, czyli pewien ogół zasad pracy z pacjentem, który umożliwia efektywne osiągnięcie celu – powrotu do zdrowia.